روانشناسي دين ، بررسي مسئله دين است از جنبه دروني و فرديِ آن . اين گستره سعي مي كند با تحليل رواني انسان ( از طريق روانشناسي ) ، ريشة پيدايش دين و همين‌طور پيامدهاي اين گرايش را مورد مطالعه قرار دهد. در اين باب ، نظريه هاي موافق و مخالف بسياري ارائه شده است .
علل و انگيزه هاي بروز ديدگاه روان‌شناسانه دين ، سير تاريخي آن ، تئوري‌ها و نظريه هاي قابل توجه در اين زمينه ، همچنين پيامدهاي تبيين شخصي و رواني دين كه از مهم‌ترين آنها مي توان به پلوراليسم ديني اشاره كرد ، درفصل اول اين رساله مورد مداقه قرار گرفته است .
از مهم‌ترين و محوري ترين مسائل مورد بحث در روانشناسي دين ، مي‌توان از بحث ‘تجربه ديني’ نام برد كه به عنوان گوهر و اساس اين ديدگاه ، مورد توجه و دقت نظر متفكرين ، متألهان و همچنين روان‌شناسان قرار گرفته است . يكي از مهم‌ترين فرضيه هاي مورد بررسي در اين مبحث ، معرفت زايي تجربيات ديني است و اينكه آيا تجربه ديني مي‌تواند از لحاظ معرفت‌شناسي ، عينيت داشته باشند ؟
بيان نظريات مختلف در مورد اين مسئله ، كه در فصل دوم به آنها اشاره شده ، تا حدودي اظهار نظر در مورد آن را آسان مي‌نمايد .
نقد و بررسي موضوع نيز ، همراه با بيان نظرات متفكرين معاصر و نتيجه گيري كلي از بحث ، اجمالاً در فصل پاياني رساله آمده است .
ما حصل بحث :
ـ روانشناسي دين ، نگاهي دروني ، رواني و فردي به دين است ، بدون در نظر گرفتن جنبه هاي اجتماعي ، فرهنگي و … آن .
ـ تبيين شخصي و دروني دين ، از بسياري از تعارضات ميان عقايد ديني و ساير ابعاد زندگي جلوگيري كرده و خواه و ناخواه ، اصطكاك هميشگي ميان دين و علم را
از بين مي برد.
ـ از طريق ارجاع تجربيات شخصي و فردي به پيش فرض‌هاي ديني و زمينه هاي مذهبي افراد ، تجربيات ديني قابل تعريف بوده و به عنوان مهم‌ترين عامل تحويل دين به روانشناسي ، مورد بررسي و دقت نظر قرار مي گيرد .
ـ تجربيات ديني از لحاظ معرفت شناسي مي توانند عينيت داشته باشند و اعتقادآور باشند ( اما فقط براي صاحب تجربه و نه ناظران ، بلكه براي ناظران خارجي ، تنها جنبه آشنايي دارد )
ـ از بارزترين نتايج تبيين و تفسير دروني و فردي دين ، اعتقاد به پلوراليسم ديني
( كثرت گرايي ديني ) است كه امروزه با گسترش اين روند در جوامع غربي ، حقانيت مكاتب توحيدي و اعتقاد به صراط مستقيمي واحد ، به زير سؤال رفته و تا حدودي تضعيف شده است .
ـ دين از طريق تجربه دروني و شخصي قابل ادراك است ، و اين ادراك بر اساس فطرت كمال‌جوي انسان و طبيعت وي استوار است .
ـ تجربيات ديني در صورت عينيت يافتن ، مي تواند معرفت زايي كرده و اعتقادات ديني را توجيه نمايند؛ اما اين مسئله در مورد شخص تجربه كننده صادق مي باشد و براي شخص ناظر هيچ الزام و ضرورتي ، براي اعتقاد از طريق تجربه ديني وجود ندارد.
چكيده
مقدمه ………………………………………………………………………………… 1
فصل اول
رابطه روانشناسي و دين ………………………………………………………… 11
تعريف دين ……………………………………………………………………… 15
بررسي تئوريهاي روانشناسانة دين …………………………………………… 21
ـ تئوري تحولي پياژه ………………………………………………………… 22
ـ تئوري اريكسون ……………………………………………………………. 25
ـ آلپورت ……………………………………………………………………… 27
ـ يونگ ………………………………………………………………………… 30
ـ هيوم ………………………………………………………………………….. 35
ـ فرويد ………………………………………………………………………… 42
علل گرايش به دين ……………………………………………………… 47
پيامدهاي گرايش به دين ………………………………………………… 50
ـ جيمز…………………………………………………………………………… 51
تجربة ديني ……………………………………………………………………… 59
تعارض علم و دين ……………………………………………………………… 60
كثرت‌گرايي ديني ……………………………………………………………… 68
فصل دوم
تعريف تجربة ديني ……………………………………………………………… 76
پيشينة تاريخي تجربة ديني …………………………………………………… 79
اقسام تجربة ديني ……………………………………………………………… 83
ديدگاههاي مختلف در مورد انواع تجربه‌هاي ديني ………………………… 86
ـ تجربة ديني نوعي احساس است ………………………………………… 86
ـ تجربة ديني نوعي تجربة مبتني بر ادراك حسي است ………………… 95
ـ تجربة ديني ارائه نوعي تبيين مافوق طبيعي است ……………………… 98
نمونه‌هاي تجربة ديني ………………………………………………………… 104
آيا تجربه‌هاي ديني هستة مشتركي دارند …………………………………… 118
تجربه‌هاي عرفاني ……………………………………………………………… 120
ـ آيا تجارب عرفاني معرفت‌زا است ……………………………………… 131
آيا تجربة ديني مي‌تواند اعتقاد ديني را توجيه كند ………………………… 135
فصل سوم
نگاهي نقادانه به موضوع ……………………………………………………… 149
ـ تقدم شرك بر يكتا پرستي………………………………………………… 164
ـ موهوم پنداري باورهاي ديني …………………………………………… 165
ـ گناه نخستين………………………………………………………………… 166
ـ خداي پدرگونه …………………………………………………………… 167
ـ مفهوم جنسيت …………………………………………………………… 168
ـ تعميم ناروا ………………………………………………………………… 170
فهرست منابع و مآخذ (فارسي) …………………………………………… 180
فهرست منابع و مآخذ (انگليسي) ………………………………………… 184
چكيده انگليسي………………………………………………………………… 185
