پاورپوینت تجلی و امکان فقری

اسلاید ۱ :

• تحلیل مفهومی علیت
• علیت، مفهومی اضافی و حاکی از رابطه خاص میان دو چیز است.
• پس فهم درست آن، به فهم طرفین آن (علّت و معلول) وابسته است.
• معانی علّت: مفهوم عام، چیزی که‏ شی‏ دیگر بر آن متوقّف و محتاج است. این معنا، شامل علت تامّ و ناقص است. «رابطه علیّت و معلولیّت، ‏ استناد واقعیتی به واقعیت دیگر» است (مطهری، ۳/۱۹۰)
• مفهوم خاص، چیزی که از وجود آن، وجود معلول و از عدم آن، عدم معلول لازم می‏آید و میان آن و معلولش در وجود و عدم، تلازم حاکم است (ملاصدرا، الحکمه المتعالیه، ۲/۱۲۷)
• علیت رابطه ویژه میان علّت و معلول است؛ تلازم وجودی میان دو چیزی که یکی از دیگری صادر شده است. (بهمنیار، ۵۱۹).

اسلاید ۲ :

فلسفی بودن اصل علیت

• مسائل: ۱- فلسفی ۲- فروفلسفی (حسی و تجربی) ۳- فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی) بی نیاز از اثبات
• علیت، مسأله‌ای فلسفی است، زیرا علت و معلول از لواحق‏ موجود بما هو موجود است (ابن سینا، الشفا، ۲۵۷)
• پس ‏روش اثبات آن، عقلانی است نه تجربی، زیرا کار حس، احساس دو چیزی‏ است که در پی هم رخ می‏دهند.
• حتی درک تعاقب نیز، یافته حس به تنهایی نیست، چون . کار حسّ، تنها احساس دو چیز است. (ابن سینا، همان، ص ۸).
• نظریه: علیت فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی)

اسلاید ۳ :

راه‌های کشف و اثبات علیت از نظر حکمای اسلامی

• راه یکم راه امکان ذاتی ماهیت: هر ممکنی، ذاتا نسبت به وجود و عدم، لا اقتضا است. ولی همین شی‏، در متن خارج، به دلیل محال بودن ارتفاع نقیضین، یا موجود و یا معدوم‏ است
• برای موجود یا معدوم شدن، از سه حال خارج نیست:۱- ذات آن برای‏ موجود یا معدوم شدنش کافی باشد. ۲- رجحان خودبه‏خودی وجود و عدم بر یکدیگر. ۳- چیز دیگری سبب موجود یا معدوم شدن آن ‏گردد.
• شق اول محال است «زیرا اگر اقتضای وجود کردی واجب الوجود بودی و اگر اقتضای عدم خود کردی ممتنع الوجود بودی» (سهروردی، ۱۳۵)، درحالی که بنا به فرض، ماهیت ممکن است.
• هر ماهیتی در مقام ذات، نسبت به وجود و عدم لا اقتضاست؛ حال اگر به خودش وجود یا عدم بخشد، لازم می‏آید هم واجد یکی از آن دو و هم فاقد آن باشد که اجتماع نقیضین است.

اسلاید ۴ :

ادامه

• شق دوم ترجح بلا مرجح است که به اجتماع‏ نقیضین (تساوی و عدم‏تساوی) برمی‌گیردد.
• برخی، محال بودن این شق را بدیهی دانسته‏اند (ابن سینا، ص ۳۸؛فخر رازی، ۱/۹۵).
• با‏ محال بودن آن دو، شق ثالث اثبات می‏شود زیرا تقسیم مذکور بر حصر عقلی استوار است (ابن سینا، صص ۳۸-۳۹)

اسلاید ۵ :

راه دوم بداهت نیاز ممکن به علت

• صرف تصور موضوع و محمول آن‏ برای تصدیق آن کافی است (طوسی، ۷۸؛لاهیجی، ۲۹۴) بر این اساس وجود علت برای خروج ماهیت از حد استوا بدیهی است اما ضرورت میان علت و معلول با ‏ برهان اثبات می‏شود (ابن سینا، همان، ص ۳۹؛ التعلیقات، ۱/۲۳؛ ملا صدرا، ۲، ۱۳۱)
• علیت، بدیهی اولی است. هر انسانی بلکه برخی از حیوانات‏ هم به حسب فطرت و غریزه با اصل علیت آشنا هستند. برخورد آدمیان با حوادث و سؤال از علت پیدایش آن‌ها و شیوه مواجهه حیوانات با حوادث و جستجوی آن‌ها از منشأ صداها و بوها، شاهد این مدعاست (صدر، ص ۲۶۱)